Seradela pastewna
łatwy w uprawie pożytek na sierpień
Najważniejszym miesiącem ze względu na przygotowanie rodzin pszczelich do zimowli jest sierpień. Jest to miesiąc rozpoczynający nowy sezon pszczelarski. Aby uzyskać pożytek dla pszczół z seradeli w tym okresie, należy dokonać wsiewki w żyto lub pszenżyto przed kłoszeniem w I dekadzie maja.
Pszczoła pracująca na seradeli.
fot.© Maciej Howis
Zbiór rośliny głównej w III dekadzie lipca powoduje, iż seradela zakwita po około 3 tygodniach w II dekadzie sierpnia, z której pszczoły zdążą skorzystać przygotowując się do zimy.
Seradela pastewna (łac. Ornithopus sativus Brot.) jest rośliną jednoroczną z rodziny bobowatych (Fabaceae). Do Polski trafiła z Niemiec, jednak pochodzi z rejonu śródziemnomorskiego. Ojczyzną seradeli są tereny Półwyspu Pirenejskiego, głównie Portugalia, oraz północno-zachodnia Afryka (Maroko).
Rozpowszechnienie jej uprawy w Europie nastąpiło około 100 lat temu w celu poprawy nowo zagospodarowywanych słabych gleb piaszczystych po wyciętych borach sosnowych. W II połowie XX wieku była uprawiana głównie na paszę dla bydła lub na przyoranie jako nawóz zielony.
Obecnie nieco zapomniana może być również uprawiana na nawóz zielony i jako pożytek dla pszczół w sierpniu, kiedy wykonamy jej siew w roślinę ochronną w I dekadzie maja.
Charakterystyka rośliny
Seradela posiada słaby korzeń palowy z dużą ilością korzeni bocznych w warstwie ornej gleby. W korzystnych warunkach korzeń palowy może sięgać do 1 m głębokości, natomiast na glebach mało zasobnych w składniki pokarmowe słabo przewietrzonych jest ograniczony do 30-40 cm długości.
Liście seradeli są długie, delikatne, nieparzysto pierzaste, składające się z 5-15 par podłużnych, eliptycznych listków osadzonych na długiej osi i mniejszego na jej zakończeniu. Poszczególne rośliny w sprzyjających warunkach mogą wytworzyć po kilkanaście pędów, a w zwartym łanie wypuszczają zwykle 2-5 pędów.
Cienkie łodygi seradeli osiągają przeciętnie długość 35-55 cm, a kilkanaście centymetrów nad ziemią poszczególne pędy tworzą od 2 do 6 rozgałęzień długości 10-20 cm. Kwiaty wyrastają z kątów liści na długich i cienkich szypułkach, na końcu których znajduje się zwykle od 2 do 6 kwiatów barwy białej, białoróżowej lub różowej podpartych krótkim liściem.
Kwiaty są samopylne, jednak w sprzyjających warunkach mogą zostać zapylone obcym pyłkiem. Owocem jest strąk, który po dojrzeniu nie rozdziela się wzdłuż, jak jest to powszechne u innych gatunków roślin motylkowych, lecz wszerz i łamie się w zależności od długości na 4-7 jednonasiennych członów.
Wymagania glebowe i siedliskowe
Seradela jest rośliną jednoroczną, która ze względu na małe wymagania glebowe nazywana jest „koniczyną piasków”. Nie nadają się do jej uprawy gleby zwięzłe, łatwo zaskorupiające się, podmokłe i wapienne. Źle znosi zbyt dużą ilość wapnia w glebie, zwłaszcza na glebach lekkich przy małej ilości opadów.
Potrzebuje podłoża o odczynie kwaśnym lub lekko kwaśnym (pH 5,4-5,5). Ma niewielkie wymagania cieplne i znosi przymrozki do -5°C. Chociaż uchodzi za gatunek gleb lekkich, ma dość duże wymagania wodne. Jako roślina klimatu oceanicznego dobrze rośnie w warunkach większej wilgotności powietrza, przy częstych i drobnych opadach.
Ma rzadką zdolność korzystania z mgły i rosy. Wpływ mgieł i rosy jest szczególnie widoczny, gdy seradelę uprawia się w czystym siewie – zmniejszają one w znacznym stopniu natężenie transpiracji. W siewie w roślinę ochronną pewną rolę odgrywa wilgotność powietrza utrzymująca się tuż przy ziemi wskutek zacienienia jej przez zboże.
Seradela nie ma dużych wymagań co do przedplonu, udaje się po wielu roślinach uprawnych na glebach lekkich. Najlepszym przedplonem są ziemniaki oraz żyto i pszenżyto ozime. Orientacyjne dawki nawozów fosforowych i potasowych dla upraw w czystym siewie na zielonkę wynoszą 40-60 kg/ha P2O5 i 80-100 kg/ha K2O.
Siew seradeli
Aktualnie seradelę uprawia się najczęściej jako wsiewkę w zboża ozime (żyto, pszenżyto), których zbiór następuje w III dekadzie lipca. Taka uprawa nie zajmuje miejsca na polu, a uzyskany plon przeznacza się na paszę w okresie jesiennym lub jako nawóz zielony, który może być przed przyoraniem pożytkiem dla pszczół w sierpniu
Łan kwitnącej wsiewki seradeli w żyto w końcu sierpnia.
fot.© Maciej Howis
Przy siewie seradeli na paszę w kwietniu ilość wysiewu wynosi 30-40 kg/ha w rozstawie rzędów 10-15 cm i głębokości siewu 2 cm. W uprawie na zielonkę można dodać 10% nasion facelii jako składnik mieszanki. Jest to o tyle korzystne, że facelia chroni seradelę przed wyłożeniem się i gniciem.
Przy siewie seradeli w roślinę ochronną ilość wysiewu wynosi 25-35 kg/ha. Aby ograniczyć dużą konkurencję ze strony rośliny ochronnej (żyta, pszenżyta) siew wykonujemy metodą rzutową przed kłoszeniem rośliny ochronnej w I dekadzie maja, najlepiej przed deszczem, bo wtedy nasiona lepiej kiełkują.
Rośliny w czasie kombajnowego zbioru rośliny ochronnej osiągają wysokość 10-15 cm i nie są przycinane. Natomiast w uprawie na nasiona ilość wysiewu nasion waha się 20-25 kg/ha w rozstawie rzędów 20-25 cm. Jednak na skutek silnego wylegania łanu seradeli bez rośliny ochronnej ten sposób uprawy stwarza trudności podczas kombajnowego zbioru powodując straty 25% nasion.
Zaleca się szczepienie nasion nitraginą zawierającą bakterie Bradyrhizobium lupini. Celem szczepienia nasion jest szybsze namnożenie się bakterii brodawkowych współżyjących w symbiozie z seradelą należącą do roślin motylkowych, które wiążą wolny azot z powietrza. Według Bernigera (1984) seradela w ciągu roku może wiązać 20-200 kg azotu na hektarze uprawy.
Wartość pszczelarska seradeli
Kwiaty seradeli wydzielają sporo nektaru, lecz jest ich niewiele na roślinie, a więc i wydajność miodowa z hektara jest niska i wynosi 15-30 kg/ha w zależności od gęstości łanu i wilgotności stanowiska. Przy dostatecznej ilości opadów po zbiorze rośliny ochronnej seradela rośnie szybko i kwitnie obficie.
Długość kwitnienia seradeli to około 8 tygodni. W rejonach o glebach lżejszych, gdzie uprawia się ją na dużych obszarach, może dać poważny wziątek uzupełniający zapasy zimowe w sierpniu. Natomiast w siewie czystym kwitnie od połowy czerwca do końca lipca.
Według Lipińskiego (2010) na 1 m2 seradeli pracuje tylko od 2 do 5 pszczół. Moje obserwacje kwitnącej seradeli potwierdzają iż na 1 m2 można zaobserwować 5 pracujących pszczół, a nawet więcej. Jeżeli przyjmiemy, że na 1 m2 pracuje 5 pszczół, a 1 ha ma 10 tys. m2, to na jego powierzchni może pracować 50 tyś. pszczół.
W sierpniu przeciętnie w rodzinie pszczelej jest około 30 tyś. pszczół, a pszczół aktywnie zbierających nektar jest około 10 tyś. Z powyższego wynika, iż 1 ha kwitnącej seradeli może dać zajęcie nawet 5 rodzinom przygotowującym się do zimowli.
W sierpniu każdy pożytek nawet mniej obfity, ale utrzymujący się długo jest cenny w przygotowaniu rodzin pszczelich do zimowli. Jest to szczególnie ważne w rejonach, gdzie nie występuje pożytek nawłociowy. Sierpniowy czerw pszczeli powinien być szczególnie dobrze odżywiony, aby wygryzione z niego pszczoły zimowe miały dobrze rozwinięte ciało białkowo-tłuszczowe.
Dodatkowo zimowe pokolenie pszczół nie powinno karmić larw, aby zachować swoją długowieczność (6-8 miesięcy). Uzyskanie takich pszczół jest głównym celem właściwego przygotowania rodzin pszczelich do zimowli.
Korzyści z uprawy seradeli
Każda metoda uprawy seradeli gwarantuje uzyskanie fazy kwitnięcia roślin, a jednocześnie wykorzystania jej jako pożytku pszczelego. Jednak w mojej opinii najkorzystniejszą metodą uprawy jest siew w roślinę ochronną, który daje jedyną szansę na uzyskanie poplonu ścierniskowego kwitnącego w sierpniu.
Zbiór rośliny głównej (żyta lub pszenżyta) w III dekadzie lipca powoduje, iż seradela zakwita po około 3 tygodniach, w II dekadzie sierpnia. Ta stara metoda uprawy seradeli na słabych glebach pozwala wzbogacić glebę w azot, który jest wiązany przez seradelę z powietrza dzięki symbiozie z bakteriami brodawkowymi.
To także szansa na wprowadzenie zmianowania i przerwanie często monokulturowej uprawy zbóż w naszym kraju oraz wysiewu kolejnego zboża już jesienią po przyoraniu seradeli na nawóz zielony. Jedynym kosztem uprawy seradeli jako wsiewki jest zakup nasion i ich wysiew.
Natomiast zyskiem tego modelu uprawy jest rezygnacja ze stosowania uprawek pożniwnych oraz stosowania chemicznych metod zwalczania chwastów po żniwach, co jest z korzyścią dla uprawiającego i środowiska naturalnego. W sytuacji uprawy kolejnego zboża ozimego pszczoły mogą przez co najmniej miesiąc korzystać z pożytku w okresie tak ważnym dla ich przygotowania do zimowli.
W rejonach, gdzie pożytek nawłociowy nie występuje obficie seradela może przyczynić się do prawidłowego zimowania pszczół, co korzystnie wpłynie na rozwój wiosenny i zbiory miodu w kolejnym sezonie pszczelarskim.
dr inż. Maciej Howis
ZSCKR im. Ks. dr. Jana Dzierżona
w Bogdańczowicach
Tel. 781-437-647